Nieuwbouw Burgum

Bergum (officieel, Fries: Burgum) is een dorp in de Nederlandse provincie Friesland. Het is de hoofdplaats van de gemeente Tietjerksteradeel en telt 10.040 inwoners (1 januari 2011). Dit grootste dorp van de gemeente is kleiner dan voor 1930, toen Noordbergum nog onder Bergum viel. Sinds 1989 is de officiële naam van het dorp het Friestalige Burgum, voorheen Bergum.
Bergum staat bekend als wâld- en wetterdoarp. Bergum ligt op de overgang van de Friese Wouden naar het veengebied van Midden-Fryslân. De omgeving van Bergum wordt gekenmerkt door een coulisselandschap met houtwallen.
Vanuit Bergum kan naar de Bergumermeer en De Leijen worden gevaren of de andere kant uit richting Eernewoude en Leeuwarden. Het dorp ligt aan het Prinses Margrietkanaal, naar het westen gaat dat door de Kromme Ee naar de Wijde Ee (Djippe Gat) en naar het oosten via de Groninger Vaart naar de Bergumermeer.
Ten westen van Bergum ligt sinds najaar 2016 het Hendrik Bulthuis Akwadukt onder het Prinses Margrietkanaal door en over het kanaal de brug Bergumerdaam.
Bergum ligt aan de N356. Naar het noorden loopt de weg naar Veenwouden en Dokkum, en heeft via de kruising met de N355 verbinding met Hardegarijp, Noordbergum en Leeuwarden. Naar het zuiden heeft de weg verbinding met Suameer en Garijp en via de Waldwei met Leeuwarden en Drachten. Ten westen heeft het dorp via de Warren verbinding met Suawoude en Tietjerk.
Eind twaalfde eeuw werd op de plaats van een tufstenen kerkje een driebeukige kerk, de Kruiskerk gebouwd nabij het "Bergklooster" (of Barraconvent) uit diezelfde tijd. Bij resolutie van 6 november 1581 werd onder meer besloten dit klooster af te branden, "opdat de vijanden (Spanjaarden) daarvan geen roofnesten make". De gebouwen met de historische namen Martinushof en Kleasterhof op de Kloosterlaan herinneren hier nog aan.
Bergum was in 1747 een van de eerste plaatsen in de toenmalige Republiek waar de Pachtersoproer uitbrak. Vanuit Groningen en Friesland verspreidde deze sociale onrust zich naar andere delen van het land.
Het slot Hillama stond in het westen van Bergum tegenover de "Poppestien". Hier hebben o.a. grietmannen van Tytsjerksteradiel gewoond (Van Glinstra's). Het is omstreeks 1744 afgebroken. Nog verder naar het westen stond de Grovestins, gebouwd in 1398 en afgebrand in 1829. Aan de Menno van Coehoornweg stond het Hooghuis, waar de vestingbouwkundige Menno Baron van Coehoorn, zijn beroemde "Vestingbouw" schreef (1685). Glinstrastate aan de Schoolstraat herinnert aan de bekende grietmannenfamilie. Dit gebouw, met eerst de naam Philaleatheia, is in 1885 gebouwd door een lid van de in de 19e eeuw zeer invloedrijke familie Ferf. De grafheuvel met grafhelder met 9 kisten met op één na allemaal Ferfen ligt aan de Schoolstraat.
In het centrum van Bergum staat "'t Roodhert". Deze herberg is al eeuwenoud en vertrekken ervan werden in de 18e eeuw gebruikt als "grietenij Regtcamer". Vooral na de invoering van de burgerlijke stand (1812) waren er vertrekken voor de grietenij nodig en die werden gehuurd van de eigenaar van "'t Roodhert". Ook de vrede- en politierechter hielden er zitting. Dat heeft geduurd tot 1831, toen werd het hoekhuis ertegenover grietenijhuis. In 1908 is het oude Roodhert afgebroken en kwam er een nieuw gebouw met de oude naam.
Het oude grietenijhuis op de hoek Schoolstraat / Lageweg was later ook kantongerecht, postkantoor en Indisch museum en is nu een winkelpand.
Cultureel centrum "De Pleats", een mooie oude boerderij met het voorhuis dwars op de schuur, dateert van 1773 en was oorspronkelijk van de familie Haisma, waarvan het lid Tjalling Hajes Haisma in de Franse tijd "maire" van de commune Bergum was. Ooit werd de boerderij bij het kaarten onder invloed van drank verspeeld en ging op deze manier over van de familie Haisma naar de familie Ferf. In 1954 is het gebouw gekocht door de gemeente en na de restauratie is het een uniek dorpscentrum en restaurant geworden met een grote zaal en vergaderlokaliteiten. Op het erf van "De Pleats" is in 1960 het "Iepenloftteater" gemaakt en daarin wordt iedere jaar in juni een Fries toneelstuk opgevoerd. In 2002 is het theater geheel gerenoveerd.
In het dorp bevinden zich vele voorzieningen. Meerdere scholen voor het voortgezet onderwijs, namelijk een locatie van CSG Liudger en OSG Singelland. Er zijn drie basisscholen: OBS 't Partoer, KBS de Arke en KBS de Reinboge. Ook voor kinderen wonend in asielzoekerscentrum Bergum is een school, AZS Papilio. Het dorp heeft twee Protestantse Kerken de Kruiskerk en de Ikker, Rooms-Katholieke parochie St Marinus en de Vrije Evangelische gemeente, Het dorp heeft een relatief groot winkelcentrum, gemeentehuis, een bibliotheek, apotheek, iepenloft, een overdekt zwembad "De Wetterstins" en vele sportvoorzieningen waaronder meerdere sporthallen, manage en tennisbanen. Een nieuwe skeeler-, atletiek-, fiets- en schaatsbaan is in aanleg. Fierljepskânsen op het ljeppershiem aan de Bergumerdaam achter het gemeentehuis. Een jachthaven met plaats voor campers. Veel mogelijkheden voor wandelen en fietsen in en rondom Bergum. Het indoor- en outdoorpark Aventoer. Het cultureel centrum "De Pleats". In Kiehool worden activiteiten en evenementen voor jongeren georganiseerd.
Jaarlijks wordt het festival Wâldpop gehouden. Het is ontstaan toen Wâldrock ophield.
De Vereniging voor Dorpsbelangen Bergum bestaat sinds 1893. Dorpsbelangen zet zich in algemene zin in voor de leefbaarheid van Bergum. Daarnaast staan het milieu en de veiligheid voor jong en oud hoog in het vaandel. Verder stimuleert Dorpsbelangen het werk van de vele buurtverenigingen, onder meer door een platform te zijn voor de uitwisseling van ervaringen.